Na styku współczesnych granic Ukrainy, Polski i Słowacji, na zboczach Beskidów, znajduje się Łemkowszczyzna — teren zamieszkany od wieków przez Łemków, etniczną grupę Ukraińców. Ich unikalność przejawia się w dialekcie i tradycjach. Większość Łemków przez stulecia żyła w ścisłym związku z górskimi dolinami, gdzie osiedlali się, budowali drewniane cerkwie, które do dziś zachwycają swoją architekturą. Jednak ich historia to nie tylko folklor, ale także trudna droga przetrwania pod presją politycznych burz w burzliwych czasach kształtowania się nowoczesnych państw.
Uważa się, że korzenie etnosu łemkowskiego sięgają czasów istnienia starożytnego słowiańskiego związku plemiennego Białych Chorwatów oraz ich powiązań z zachodniosłowiańskimi plemionami — przodkami współczesnych Słowaków i Polaków. Jednak twierdzenie o izolacji etnosu łemkowskiego przez górski teren jest wyraźnym przesadzeniem. Przodkowie Łemków dość wcześnie zetknęli się z wpływem chrześcijaństwa. Uważa się, że pierwsi chrześcijańscy misjonarze przybyli na Łemkowszczyznę już w IX wieku — w czasach działalności Cyryla i Metodego. Jednak ostateczne ugruntowanie prawosławia nastąpiło w XII–XIII wieku — w czasach istnienia Państwa Halicko-Wołyńskiego, w którym dominowało prawosławie. Po podziale Królestwa Ruskiego Łemkowszczyzna przeszła pod władzę Królestwa Polskiego. Stopniowo prawosławie zostało zastąpione kompromisowym grekokatolicyzmem, począwszy od Unii Brzeskiej w 1596 roku, a następnie Unii Użhorodzkiej w 1646 roku. Jednak nie zmieniła się identyfikacja narodowa — oprócz nazwy „Łemkowie”, która pochodzi od słowa „tylko” lub „jedynie”, przedstawiciele tej grupy nadal nazywali siebie Rusinami lub Rusnakami. I nie jest to zaskakujące, ponieważ administracyjnie Łemkowszczyzna była częścią Województwa Ruskiego. I pozostawała jego częścią do 1772 roku — pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej.
Właśnie do tego momentu możemy praktycznie odtworzyć drzewo genealogiczne. W Austrii, jako oświeconej monarchii, aktywnie wprowadzano obieg dokumentów. Kościół greckokatolicki został zinstitutionalizowany. Wprowadzono standard ksiąg metrykalnych — obowiązkowy rejestr urodzeń, małżeństw i zgonów, przeprowadzano spisy ludności w celu opodatkowania. Dokumenty te zawierają imiona, nazwiska oraz informacje o majątku. Przeprowadzono również dwie generalne rewizje. Obecnie dokumenty te noszą nazwę metryk józefińskich i franciszkańskich — od imion cesarzy Austrii.
Jednak życie Łemków nie było beztroskie. Jak wiadomo, górskie regiony są dość ubogie pod względem rolnictwa. Ubóstwo i trudne warunki zmuszały tysiące Łemków do migracji za granicę — głównie do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Z kolei Austro-Węgry nie przeszkadzały w przeprowadzce, wręcz przeciwnie — zmniejszenie liczby ludności zmniejszało napięcia społeczne i etniczne w regionie. Podczas wydarzeń lat 1917–1922 na ziemiach Łemkowszczyzny podejmowano próby ustanowienia samorządu — chodzi o Republiki Łemkowskie.
W okresie międzywojennym kwestia samoidentyfikacji etnosu była wielokrotnie poruszana. Istniały idee identyfikacji etnosu jako odrębnego lub jako subetnosu Ukraińców. Popularne były również idee rusofilskie, które funkcjonowały w społeczeństwie łemkowskim od połowy XIX wieku. Pod wpływem tych idei w 1927 roku doszło do schizmy tylawskiej – przejścia niektórych parafii łemkowskich z Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Po II wojnie światowej Łemkowie stali się zakładnikami geopolityki. W 1946 roku, na mocy umowy między Polską a ZSRR, tysiące rodzin łemkowskich zostało przymusowo przesiedlonych do USRR i osiedlonych nie tylko w zachodniej Ukrainie, ale także w nieznanych im warunkach przyrodniczych Donbasu i regionu czarnomorskiego – w obwodach ługańskim, donieckim, zaporoskim i chersońskim.W kolejnym roku, 1947, polskie władze zainicjowały akcję „Wisła”. Część Łemków została przesiedlona na północne tereny kraju – ziemie byłych Prus Wschodnich i Pomorza, które po wojnie przypadły Polsce w wyniku nowego ładu europejskiego.
Te wydarzenia zerwały więzi Łemków z ich ojczystą ziemią i spowodowały chaos w dokumentach – niektórych wpisywano jako „Ukraińców”, innych jako „Polaków”, w zależności od koniunktury politycznej, stosunku do nowej władzy, wyznania, stopnia znajomości języka polskiego czy więzi rodzinnych. Dziś potomkowie Łemków, którzy poszukują swoich korzeni, napotykają trudności – ich przodkowie formalnie „zniknęli”, a archiwa są rozproszone między różne kraje.
Genealogiczne poszukiwania Łemków przypominają pracę detektywa, gdzie każdy dokument to element układanki, a każde odkrycie to klucz do rozwiązania zagadki przeszłości. Z powodu zniszczenia ksiąg kościelnych w czasie wojen, zmian granic i niedokładności w zapisach (austriaccy urzędnicy często zniekształcali nazwiska: Hryćkiw → Hryczkiw, Fedorczak → Fedorchak, Tymczyszyn → Tymczhyszhyn) odtworzenie historii łemkowskich rodzin stanowi prawdziwe wyzwanie. Na przykład księgi metrykalne z wsi Komańcza, gdzie mieszkał łemkowski poeta Bohdan Ihor Antonycz, zachowały się tylko częściowo. Swoją drogą, jego prawdziwe nazwisko brzmiało Kot. Łemkowie mieli powszechną praktykę zmiany nazwisk, co niezwykle utrudnia poszukiwania.
Dziś potomkowie przesiedlonych i emigrantów łemkowskich żyją na całym świecie – od Ukrainy, Polski i Słowacji po USA, Kanadę i Australię. Wielu z nich zachowuje tradycje, ale utraciło więź ze swoimi rodzinnymi wioskami.
Dlaczego warto badać łemkowskie korzenie? Nie dla „Karty Polaka” czy innych współczesnych przywilejów. Łemkowie to przykład niezłomności – zachowywali język i wiarę, nawet gdy ich wsie znikały z mapy. Ich historia to dziedzictwo, które ukazuje, jak przodkowie przetrwali historyczn
Jak odtworzyć historię rodzinną, jeśli Twoi przodkowie byli Łemkami?
Analiza rodzinnych legend. Wzmianki o przesiedleniach, nietypowe nazwiska w Twojej rodzinie lub nazwy wsi, z których wysiedlono Twoich przodków (np. Kryvka, Wysowa), mogą być kluczami do odkrycia genealogii..
Praca z archiwami. Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego przechowuje metryki greckokatolickie, a polskie archiwa – dokumenty z czasów Austro-Węgier. Jednak nawet tutaj można napotkać pułapki: niektóre zapisy pozostają utajnione lub znajdują się w prywatnych kolekcjach.
Pomoc specjalistów. Nasz zespół Family Chronicler specjalizuje się w trudnych przypadkach. Wiemy, jak odnaleźć „nieodnawialne” dokumenty, rozszyfrować archaiczne zapisy i odtworzyć szlaki migracji Twoich przodków.
Historia Łemków przypomina: przeszłość nie zawsze jest sprawiedliwa, ale to ona nas kształtuje. Nawet jeśli Twoi przodkowie utracili rodzinne ziemie, ich doświadczenia są częścią Twojej tożsamości. Badanie genealogii to nie pogoń za korzyściami, lecz droga do samopoznania.
P.S. Jeśli Twoi przodkowie pochodzili z Karpat, a dokumenty wydają się bezpowrotnie utracone – skontaktuj się z nami. Pomożemy odtworzyć łańcuch pokoleń, nawet jeśli został przerwany przez czas lub politykę. Bo każda historia jest warta opowiedzenia.
Comments